Ο άγνωστος παράγοντας X

Της Γαλάτειας Γιώτη

Αθλητικός Ψυχολόγος

Η ψυχολογία φταίει για μια ήττα, για μια κακή εμφάνιση ενός αθλητή. Δεν ήταν η μέρα του, λένε, δεν ήταν συγκεντρωμένος,  έφταιγε το άγχος. Ή σε ομαδικό επίπεδο, φταίει η ψυχολογία, το κλίμα στα αποδυτήρια δεν είναι καλό. Οι παίκτες είναι τσακωμένοι μεταξύ τους, ή με τον προπονητή τους. Πόσες φορές δεν έχουμε δικαιολογήσει αθλητές και ομάδες λόγω της ψυχολογίας τους; Κι όμως αισθάνομαι πως αν και την επικαλούμαστε συχνά, η ψυχολογία είναι για τους περισσότερους ο άγνωστος X παράγοντας ο οποίος έρχεται για να καλύψει τα κενά, να εξηγήσει πράγματα ανεξήγητα σε μια συγκεκριμένη αθλητική απόδοση, να δώσει λογική και υπόσταση όταν οι πραγματικές λεπτομέρειες για μια αποτυχημένη προσπάθεια αγνοούνται ή δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί. Με άλλα λόγια, ο όρος ψυχολογία χρησιμοποιείται καταχρηστικά κάποιες φορές ή και πολύ εύστοχα κάποιες άλλες, χωρίς όμως να μπορεί ο καθένας να περιγράψει τι είναι, πως λειτουργεί και πως μπορεί κάποιος να την χειριστεί.
Δεν θα κάνω ανάλυση της επιστήμης της ψυχολογίας, παρά θα πω ότι είναι μια επιστήμη σχετικά νέα, η οποία ασχολείται με την ανθρώπινη συμπεριφορά και πως αυτή επηρεάζεται από τις λειτουργίες τους εγκεφάλου αλλά και από άλλους εξωγενείς, κοινωνικούς παράγοντες και παράγοντες που επηρεάζουν το  προσωπικό περιβάλλον του καθενός.
Δεν είναι ούτε μαντική, ούτε ένας ψυχολόγος μπορεί να ‘ψυχολογήσει’ κάποιον με μια ματιά, όπως πολλοί πιστεύουν. Ο άνθρωπος είναι το πιο πολύπλοκο ον και η μελέτη της συμπεριφοράς του, αν μη τι άλλο, χρίζει μεγάλης προσπάθειας και μακρόχρονης  έρευνας  προκειμένου να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα. Όμως ας πάμε στα δικά μας, στην ψυχολογία στα γήπεδα και γιατί αναπτύχθηκε αυτή η ανάγκη και η εξειδίκευση, και γιατί ανάμεσα σε άλλες επιστήμες, κάνει δυναμικά της παρουσία της τις τελευταίες δεκαετίες στον αθλητισμό.
Πολλοί αναρωτιούνται, ακόμα και απ’τον ίδιο τον χώρο, είναι απαραίτητη η παρουσία ψυχολόγου στα γήπεδα; Τι θα προσφέρει; Γιατί; Δεν είμαστε ασθενείς, δεν χρειαζόμαστε ψυχολογική υποστήριξη.  Τα ψυχολογικά μας τα λύνει ο προπονητής, ή ό,τι έχουμε να πούμε είναι μεταξύ μας στην ομάδα μας, δε χρειάζεται να βγουν πιο έξω.
Ολ’αυτά είναι εύλογα ερωτήματα, ειδικά από ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν ξαναέρθει σ’επαφή με το αντικέιμενο. Γι’αυτό λοιπόν, θα προσπαθήσω με λιγα λόγια να αποσαφηνίσω  κάποια πράγματα και να εξηγήσω πως η ψυχολογία μπορεί να μην αποτελεί πια τον άγνωστο X στον αθλητισμό.
Αθλητική ψυχολογία δεν είναι τιποτ’άλλο απ’αυτό που λένε οι λέξεις. Είναι το κομμάτι εκείνο της επιστήμης που ασχολείται με τον αθλητή, την απόδοσή του, την ψυχική του υγεία και ισορροπία. Δεν είναι τιποτ’άλλο από την επιστήμη που έρχεται να υπηρετήσει κ αυτή, από την δική της πλευρά τον αθλητισμο, όπως και οι υπόλοιπες, η ιατρική, η αθλητική επιστήμη, η φυσιολογία, η εργομετρία, η εμβιομηχανική και πολλές άλλες απ’τον χώρο της τεχνολογίας, της μηχανικής, της ένδυσης, της υπόδυσης, κοκ. Η διαφορά όμως των επιστημών υγείας με τις υπόλοιπες είναι ότι οι πρακτικές τους αφορούν άμεσα τον αθλητή, και κυρίως την υγεία και καλή κατάσταση του σώματός του. Η αθλητική ψυχολογία, σ’έναν διαφορετικό ρόλο, έχει ως αντικείμενό της το να κατανοήσει πως διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες επηρεάζουν το σώμα, την κίνηση, την απόδοση γενικά ενός αθλητή. Επίσης προσπαθεί να κατανοήσει πως η αθλητική δραστηριότητα επηρεάζει τον αθλητή, την ψυχική του υγεία και την εξέλιξή του ως άτομο.
Για να τα κάνει αυτά, η αθλητική ψυχολογία έχει τις επιστημονικές της θεωρίες και τα ‘οπλα’ της, τις τεχνικές εκείνες δηλαδή οι οποίες εφαρμόζονται στους αθλητές με σκοπό να ελέγξουν και να κατευθύνουν την ψυχολογία προς την επιθυμητή κατεύθυνση, ανάλογα τον στόχο και τις ανάγκες του αθλητή. Και ας γίνω πιο σαφής.
Μέσα στα τελευταία 30 χρόνια, κατά τα οποία εξελίχθηκε η επιστήμη αυτή, κυρίως στο εξωτερικό, μεγάλες και σημαντικές θεωρίες από την γενική ψυχολογία μελετήθηκαν  και στον αθλητισμό, εδραιώνοντας ολοένα και πιο πολύ την αντίληψη ότι η ψυχολογία είναι αναγκαία στα γήπεδα. Θεωρίες προσωπικότητας, παρακίνησης, θεωρίες για το άγχος, όπως και θεωρίες εφαρμόσιμες στα ομαδικά αθλήματα για τη δυναμική και συνοχή ομάδων, για την ηγεσία, την επικοινωνία, αποδείχτηκαν πολύτιμες και επιβεβαιώθηκαν σε μεγάλο βαθμό μέσα από τις έρευνες. Αποτελούν τον θεμέλιο λίθο της επιστήμης αυτής και μέσα απ’αυτές αναπτύχθηκαν οι διάφορες τεχνικές όπως οι ασκήσεις χαλάρωσης ή διαχείρισης του άγχους γενικότερα, οι τεχνικές αυτό-ομιλίας, νοερής απεικόνισης, αυτοσυγκέντρωσης, αυτοπεποίθησης, καθώς και η καθοδήγηση θέσπισης των στόχων ενός αθλητή ή μιας ομάδας.
Κάποιος θα αναρωτηθεί αν αυτά είναι αρκετά για να βοηθήσουν έναν αθλητή να φτάσει τα όνειρά του, να κάνει πραγματικότητα τα θέλω του, να πιάσουν τόπο οι κόποι του. Αυτό είναι και το γενικότερο ερώτημα σε εμάς, γιατί η ζωή ενός αθλητή δεν περιέχει μόνο το γήπεδο, αλλά αυτό αποτελεί ένα μέρος μόνο της ζωής του, μεγάλο μεν αλλά όχι ολοκληρωτικό. Ένας αθλητής είναι ένας άνθρωπος όπως όλοι οι υπόλοιποι, με προσωπική, οικογενειακή, κοινωνική και κάποιες φορές και επαγγελματική ζωή εκτός γηπέδου. Έτσι λοιπόν, ένας αθλητικός ψυχολόγος οφείλει να τα γνωρίσει ολ’αυτά και να κατανοήσει το πρόσωπο που έχει απέναντί του πριν προχωρήσει σε οποιαδήποτε εφαρμογή.
Αρκετά όμως με τα τεχνικά και επιστημονικά. Οφείλω όμως να πω πως ο αθλητισμός όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε είναι η διαδικασία εκείνη κατά την οποία το ανθρώπινο σώμα φτάνει στα όρια του, βλέπουμε ποιες είναι οι φυσικές ικανότητες του ανθρώπου, θαυμάζουμε τις προσπάθειες, μένουμε άφωνοι με τα νέα ρεκόρ. Όμως ο αθλητισμός είναι και κάτι παραπάνω, θέτει υπο δοκιμασία και την ανθρώπινη ψυχή, τις πνευματικές ικανότητες των ανθρώπων, σ’αυτή τη διαδικασία βλέπουμε ποια είναι τα ψυχικά όρια εκτός απ’τα σωματικά, και αυτό είναι πραγματικά ενδιαφέρον. Γιατί οι μεγάλοι αθλητές κατά γενική παρατήρηση, είναι εκείνοι που έχουν μεγάλες ψυχικές αντοχές (mentally tough όπως λέγεται ο όρος) σε βαθμό μεγαλύτερο από εμάς τους υπόλοιπους. Αλλά αυτά θα τα αναλύσουμε κάποια άλλη φορά.