Το φαινόμενο «Ψαραντώνης» (photos+videos)

Ο Ψαραντώνης (Αντώνης Ξυλούρης) είναι ένας από τους πιο γνωστούς κρητικούς λυράρηδες. Γεννήθηκε το 1942 στα Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης και είναι αδελφός του Νίκου Ξυλούρη και του Γιάννη Ξυλούρη. Ο ίδιος είναι μια ξεχωριστή μορφή της κρητικής μουσικής, διαθέτει μία φωνή με ιδιαίτερη χροιά και προσωπικό ύφος στο παίξιμο της λύρας και των άλλων παραδοσιακών οργάνων. Έμαθε μουσική δίπλα στο μεγαλύτερο αδελφό του τον Νίκο από πολύ μικρός. Για πρώτη φορά έπαιξε σε γάμο σε ηλικία 13 ετών και πολύ γρήγορα απέκτησε φήμη παίζοντας σε γιορτές και πανηγύρια σε διάφορα μέρη και χωριά της Κρήτης.

Η φιγούρα του σε… αγριεύει, αλλά η μουσική του και τα τραγούδια του, σου ημερεύουν τον νου όταν πρέπει κι όταν πρέπει στον ξυπνούν και τον ανοίγουν. Ο ίδιος έχει καταφέρει πολλά, αλλά ποτέ δεν έχει απαρνηθεί τις βασικές του αρχές. Ποτέ του δεν θέλησε να γίνει «εμπορικός» και να εκμεταλλευτεί το όνομά του. Κυρίως, δεν θέλησε να εκμεταλλευτεί ΠΟΤΕ το επώνυμό του. Ο θάνατος του αδερφού του, Νίκου Ξυλούρη, ήταν το γεγονός που τον συγκλόνισε και σημάδεψε τη ζωή του, όπως και τη ζωή πολλών ανθρώπων – απλών και μη – καλλιτεχνών ή όχι.

«Οι επιρροές μου προέρχονται από αυτά που άκουγα από μικρός και τα έπαιρνα μέσα μου με το δικό μου τρόπο...», λέει για τον τρόπο που παίζει και δημιουργεί μουσική. «Πηγή έμπνευσης, παιδί μου, είναι η φύση. Ας πάρουμε μαζί μας μόνο τα ωραία από ό,τι μπορούμε να ζήσουμε...», έχει πει σε παλαιότερες δηλώσεις του για το πώς σκέφτεται και «φτιάχνει» μερικά από τα πιο υπέροχα κομμάτια που έχουν ακουστεί. Κομμάτια που άλλοτε σε ταξιδεύουν στον Μυλοπόταμο κι άλλοτε σε κάνουν να πιστεύεις πως αυτός ο «φολκλόρ» τύπος είναι πιο ροκ από οτιδήποτε άλλο κυκλοφορεί!

Τι είναι η μουσική του

Μέσα στη μουσική του Ψαραντώνη ζει η πανάρχαια μυθολογία της Κρήτης. Είτε μιλά για τον Δία, είτε για την κατασκευή της πρώτης λύρας από τον μυθικό βοσκό Χαντίπερα, είτε για τους Κουρήτες, είτε εκφράζει με τη λύρα του αυτό που αισθάνεται ως ζωντανό μύθο της πατρίδας του, ο Ψαραντώνης επικυρώνει με τη φυσική παρουσία του και με την τέχνη του τους πανάρχαιους μύθους της Κρήτης... γιατί ο Ψαραντώνης ζωντανεύει τους μύθους όχι μόνο με τη δεξιοτεχνία του αλλά και με την πίστη του σε αυτούς, καθώς τους προσεγγίζει με λογισμό και μ’ όνειρο, πιστεύοντας στη σύγχρονη παρουσία και την ενέργειά τους.

Η κατακόρυφη, κοφτή δοξαριά του παραπέμπει στις απότομες κορυφές και στις κοφτές πλαγιές των βουνών της Κρήτης. Στο λυρικό ψιθύρισμα της λύρας του αναδύεται η γλυκότη απ’ το μουρμούρισμα των κουτσουναριών, το κελάιδισμα των πουλιών και τον ήχο του φιαμπολιού των βοσκών του Ψηλορείτη. Έτσι, στη μουσική του Ψαραντώνη ακούς άλλοτε τρεχούμενα νερά που κελαρύζουν, άλλοτε τα μοναχά δεντρά που ανεμοδέρνονται, κι άλλοτε «τη βοή που εβγάνει η γης, ο αέρας και μουγκρίζει» όπως το είπε ο Κορνάρος. Κι ακόμη, είναι στιγμές που οι απότομες δοξαριές του σε σέρνουν έως την άκρη του γκρεμού: «Εκειά που σμίγουν οι καιροί κι εκειά που συναντιούνται». Κι εκεί όπου μπορεί, αν ακούς το δεύτερο και το τρίτο στρώμα της μουσικής, να δεις τον μέγα τράγο, όπως τον είδε ο Άγγελος Σικελιανός, «ορτό» σ’ ένα βράχο πάνω απ’ το αγριεμένο πέλαγο...

Νέος μαζί και πανάρχαιος, ο Ψαραντώνης έχει τη δυναμική του ραψωδού και με την αδευτέρωτη δύναμή του στον αυτοσχεδιασμό κατορθώνει να δημιουργεί την ατμόσφαιρα του δέους, της ταραχής και του ρίγους, όπως ακριβώς οι μεγάλοι μουσικοί της τζαζ. Βαθύς γνώστης και πραγματικός λάτρης της παράδοσης μα και από τη φύση του απείθαρχος και ανήσυχος, απρόοπτος και αποκαλυπτικός, ο Ψαραντώνης θεωρείται σήμερα ως ο τολμηρός αλλά συγχρόνως και ο στοχαστικός ανανεωτής της παράδοσης – ένα ζωντανό απόσταγμα αρχέγονων μαζί και σύγχρονων μουσικών ιστορήσεων.

Διακρίσεις και άλλα…

• Το 1982 προσκαλείται στο WDR Folkfestival, στην Κολωνία (Γερμανία) όπου του απονέμεται το 1ο βραβείο από διεθνή επιτροπή ειδικών.

• Το 1985 εκπροσωπεί την Ευρώπη στο Journées des Cinq Continents (Συνάντηση των Πέντε Ηπείρων), στη Ζυρίχη (Ελβετία) και στο Άμστερνταμ (Ολλανδία).

• Το 2005 προσκαλείται και συμμετέχει στις εκδηλώσεις για τα 20 χρόνια του World Music Institute, στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ).

• Το 2007 προσκαλείται και λαμβάνει μέρος στο All Tomorrow’s Parties, στο Μάινχεντ (Αγγλία).

• Το 2009 προσκαλείται για δεύτερη φορά στο All Tomorrow’s Parties, στο Σύδνεϋ και στη Μελβούρνη (Αυστραλία) υπό την καλλιτεχνική επιμέλεια του Nick Cave.

Η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται σήμερα στο Musical Instrument Museum στο Φοίνιξ της Αριζόνα (ΗΠΑ) όπου και προβάλλεται βίντεο με τον ίδιο να παίζει τη λύρα. Στην Ελλάδα, ανάμεσα στους πρώτους που τον ανακαλύπτουν, είναι ο Μάνος Χατζιδάκις ο οποίος θεσπίζοντας ένα ειδικό βραβείο για «μια ισχυρή και ιδιότυπη μουσική προσωπικότητα που παίζει λύρα και ονομάζεται Ψαραντώνης», τον βραβεύει ως τον «Πρώτο Λυράρη της Ελλάδας» στον Μουσικό Αύγουστο που διοργανώνει το 1979 στα Ανώγεια.

Οι αστικοί μύθοι και τα ανέκδοτα!

Είναι γνωστό στους καλλιτεχνικούς και όχι μόνο κύκλους, το χιούμορ και η ετοιμολογία του Ψαραντώνη. Πολλές φορές μάλιστα του έχουν χρεωθεί και πράγματα που πιθανόν να μην έχει πει ποτέ, αλλά σίγουρα θα μπορούσε να πει!

Ας δούμε τα πιο χαρακτηριστικά:

Ήταν μια φορά μια κοπέλα και πάει στον Ψαραντώνη με το τσιγάρο στο χέρι και του λέει: – «Μ`ανάβεις;» και της απαντάει εκείνος: – «Όχι μρε, λυράρης.»

Μια φορά πάει ο Ψαραντώνης να διασχίσει με τη μηχανή του ένα δρόμο από την πλευρά που απαγορευόταν η διέλευση. Τον σταματάει ο τροχονόμος που έτυχε να βρίσκεται εκεί και του λέει  -«Εεε σύντεκνε πού πας;»  -«Ευθεία» του λέει ο Ψαραντώνης  -«Δεν επιτρέπεται να μπεις από δω» του λέει ο τροχονόμος  -«Γιάντα;;; σφουγγαρισμένα “χετε;» λέει ο Ψαραντώνης

Είναι ο Ψαραντώνης στο αμάξι του και τρέχει. Τον σταματάει ένας τροχονόμος και ετοιμάζεται να τον γράψει για υπερβολική ταχύτητα. Τον αναγνωρίζει και του λέει: «Βρε Ψαραντώνη γιατί έτρεχες; Τι θα γράψω εγώ τώρα στο χαρτί;» Και ο Ψαραντώνης: «Γράψε πως δεν μ`είδες…»

Στην Αθήνα βρέθηκε μέσα σε ένα βιβλιοπωλείο, κοιτάζοντας διάφορα βιβλία που τον ενδιέφεραν. Δίπλα του στεκόταν κάποιος που κρατούσε το κλειδί του αυτοκινήτου του και έξυνε επί ώρα το αυτί του και μετά κοίταζε να δει τι έβγαζε. Αφού είχε σιχαθεί όσο δεν πάει άλλο και φανερά διαολισμένος γυρνά και του λέει:  -«Μρε συ κουμπάρε, αν δεν παίρνεις ομπρός, να σε σπρώξω!»

Ένα κρύο πρωινό του Δεκεμβρίου, μπαίνει ο Ψαραντώνης σ`ένα ταξί να πάει από το Ρέθυμνο στο Ηράκλειο. Στο πίσω κάθισμα κάθονται δυο νεαροί. Στα μέσα της διαδρομής ανάβει ο Ψαραντώνης ένα τσιγάρο και μετά από λίγο ανοίγει και το παράθυρο για να φύγουν τα ντουμάνια. Το κρύο όμως που έμπαινε μέσα ήταν τσουχτερό. Γυρίζει ο Ψαραντώνης και λέει στους νεαρούς:  -«Μρε σεις, εργάτε; (κρυώνετε;)»  -«Όχι, όχι μπάρμπα. Φοιτητές!»

Μια παρέα αντρών είναι στο καφενείο και συζητάνε, στην παρέα τους είναι και ο Ψαραντώνης. Θέμα συζήτησης το πως κρατάς τη σύζυγο να μην γκρινιάζει Λέει ο πρώτος: «Εγώ την πήγα πέρυσι ένα ταξίδι στην Γαλλία και φέτος σκέφτομαι να την πάω στην Αυστρία!» Λέει ο επόμενος… «Εγώ την πήγα στη Νέα Υόρκη και φέτος θα την πάω στο Λος Αντζελες!» Ε σύ μωρέ Αντώνη; Ψαραντώνης: «Οπέρισυ την επήγα στο μιτάτο επάνω στη κορυφή του Ψηλορείτη» Κι οφέτος μωρέ Αντώνη; «Οφέτος, λέω να πάω να τήνε πάρω!!!»

Ο δημοσιογράφος απευθύνει ερώτηση στον Ψαραντώνη:  -«Κύριε Ψαραντώνη, είστε αυτοδίδακτος;;;» κι αυτός του απαντά: -«Όϊ, αμοναχός μου έμαθα!!!»

Όταν πυροβόλησαν (από λάθος) τον γνωστό Κρητικό λυράρη Βασίλη Σκουλά πήγε ο κουμπάρος του ο Ψαραντώνης στο νοσοκομείο και τον επισκέφτηκε εκεί λοιπόν ακολούθησε και ο εξής διάλογος: Ψαραντωνης: Ευτυχώς Βασίλη που ήσουνα εσύ και δεν ήμουν εγώ.  Σκουλάς: Γιαντα μρέ Αντώνη; Ψαραντωνης: Γιατί αν ήμουν εγώ θα την έτρωγα επαέ (δείχνοντας το κούτελό του)! (λόγω του ιδιόρρυθμου τρόπου παιξίματος του Ψαραντώνη, ο οποίος σκύβει τόσο πολύ όταν παίζει λύρα, που το κεφάλι του ακουμπάει σχεδόν το γόνατό του)

Ο Ψαραντώνης πήγαινε στο Ηράκλειο, κι όπως ήταν σε έναν κεντρικό δρόμο διπλής κατεύθυνσης κάνει μια αντικανονική προσπέραση και λίγο παρακάτω τον σταματάνε κάτι αστυνομικοί.  – Που πας Ψαραντώνη; Δεν βλέπεις τη διπλή διαχωριστική γραμμή στο δρόμο; Δεν πρέπει να πατάς με τίποτα αυτή την γραμμή! Κι αυτός του απαντά: – Εεε δεν τση’βγαλα και τ’άντερα!

Στις δημόσιες τουαλέτες Ηρακλείου Κρήτης πήγε για κατούρημα ο Ψαραντώνης και δίπλα του, ένας ηλικιωμένος κύριος ουρεί και κάπου-κάπου του φεύγει και κανένας σιγανός έως υπόκωφος αερισμός. Ακούγοντας τον από δίπλα ο Ψαραντώνης του λέει:  – Σύντεκνε, μάρσαρε για θα σβήσεις!

Πάει λέει μια φορά ο Ψαραντώνης, σε ένα καφενείο ενός παλιού του φίλου, στο Τυμπάκι και κάθεται έξω, βγαίνει έξω ο καφετζής τονε θωρεί με γύψο στα χέρια και επιδέσμους στο κεφάλι και τον ρωτά: – Ιντά “γινε μρέ Αντώνη, ιντά “παθες;  – Εεε ιντά “παθα;! να… τονε θωρείς έκειωνε το στύλο;  – Ναι τονε θωρώ  – Ε! μα εγώ δε τον είδα!

Σταματάει ένας τροχονόμος τον Ψαραντώνη για παράβαση και του λέει: – Τα στοιχεία σου… Λέγε γρήγορα όνομα και διεύθυνση. Και ο Ψαραντώνης: – Γιάντα; Αλληλογραφία θ`ανοίξουμε;...

  Τραγούδια του Ψαραντώνη