Ανώγεια, η πύλη του ουρανού

Το ιστορικό χωριό ανήκει στον Νομό Ρεθύμνου και βρίσκεται σε υψόμετρο 740 μέτρων. Απέχει 52 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και 36 από το Ηράκλειο. Το αυτοκίνητο του Onsports «Cevrolet Aveo 1,4» χωρίς να αντιμετωπίσει κανένα πρόβλημα ανέβηκε την… ειδική διαδρομή του Ψηλορείτη και σας παρουσιάζει το πιο ψηλό χωριό του ιερού όρους.

Σύμφωνα με την ιστορία, το χωριό κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 1182 όταν και «μοιράστηκε» η Κρήτη στα δώδεκα αρχοντόπουλα του Βυζαντίου, έχοντας την ονομασία «Βασιλικά Ανώγεια». Ωστόσο, η ιστορία των Ανωγείων χάνεται στα βάθη των αιώνων και συνδέεται αρμονικά με την μυθολογία.

Ο… Πεντοζάλης των Κουρητών

Πιο ψηλά από το χωριό, σε υψόμετρο 1.498 μέτρων, βρίσκεται το Ιδαίον Άντρον, όπου σύμφωνα με την μυθολογία εκεί γεννήθηκε ο θεός των θεών, ο Δίας. Όπως αναφέρει ο μύθος, ο Κρόνος, πατέρας του Δία και σύζυγος της Ρέας, υπό τον φόβο χρησμού που ανέφερε πως θα φονευτεί από απόγονό του και θα χάσει την εξουσία του κόσμου, έτρωγε τα παιδιά του.

Για τον λόγο αυτό, η Ρέα, γέννησε τον Δία στο «Ιδαίον Άντρον», θέτοντας φύλακες για την ασφάλεια του νεογνού, τους Κουρήτες, μυθικές μορφές της αρχαιότητας. Οι Κουρήτες, κάθε φορά που το μωρό έκλαιγε, χτύπαγαν δυνατά τις ασπίδες τους, προκειμένου να καλύψουν το κλάμα του παιδιού, ενώ κατά μια άλλη εκδοχή, χόρευαν σε πολύ έντονο και γρήγορο ρυθμό, με αποτέλεσμα οι βαριές πανοπλίες να δημιουργούν έναν έντονο θόρυβο. Μάλιστα, ο χορός αυτός θεωρείται πρόγονος του Πεντοζάλη που χορεύεται στην Κρήτη.

Σύμφωνα με μία εκδοχή, οι Ανωγειανοί προέρχονται από τους αρχαίους Κουρήτες, κάτι που αποτυπώνεται στα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων του χωριού, αλλά και στην ιδιότυπη διάλεκτο, που διαφέρει κατά πολύ από τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής και έχουν μείνει αναλλοίωτα στον χρόνο.

«Γεννημένα» από νεράιδες

Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, τα Ανώγεια είναι «γεννημένα» από νεράιδες. Λίγα μέτρα πιο πάνω από το χωριό, υπάρχει μια – τεχνητή, σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα – λίμνη, στην οποία «κατοικούσαν» εννέα νεράιδες ημέρας. Μία «βασίλισσα» με οκτώ… βοηθούς. Λίγο πιο πάνω, είχε το μητάτο του, ο Γιάννης, ένας σπουδαίος άνδρας του χωριού. Σύμφωνα με την παράδοση αν κάποιος περνούσε μπροστά από την λίμνη δεν έπρεπε να κοιτάξει, καθώς θα μαγευόταν από τις νεράιδες.

Μετά από μια διαμάχη στο χωριό, οι κάτοικοι ζήτησαν την συμβολή του Γιάννη – που είχε μεγάλο κεφάλι, έχοντας το προσωνύμιο Κεφαλογιάννης – ο οποίος στην βιασύνη του να φτάσει γρήγορα στο χωριό, πέρασε από τη λίμνη. Όταν το σκέφτηκε ήταν αργά και κοίταξε, άθελά του στην λίμνη, όπου αντίκρισε την βασίλισσα νεράιδα και μαγεύτηκε.

Τότε της ζήτησε να τον παντρευτεί, αλλά για να γίνει κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να θυσιάσουν και οι δύο από κάτι. Η μεν νεράιδα θυσίασε την φωνή της και ο Γιάννης την ακοή του. Ωστόσο, οι υπόλοιπες νεράιδες, δεν ήθελαν να αφήσουν μόνη της την βασίλισσά τους και για τον λόγο αυτό κατέβηκαν στο χωριό, όπου παντρεύτηκαν τους ισχυρούς του χωριού, με αποτέλεσμα τα Ανώγεια να προέρχονται από τις νεράιδες.

Έντονη δράση… τρία «χαλάσματα»

Αν και η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων, δύσκολα κάποιος θα συναντήσει χτίσματα που «μαρτυρούν» κάτι τέτοιο. Ο λόγος έχει να κάνει με την καθολική καταστροφή του χωριού, κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής. Μάλιστα, αυτή ήταν η τρίτη φορά που τα Ανώγεια «χαλάστηκαν».

Οι κάτοικοι των Ανωγείων, έχοντας «ρίζες» από τους Κουρήτες, επέδειξαν, σε όλες τις μορφές υποδούλωσης του νησιού, έντονη επαναστατική δράση. Μάλιστα, οι Ανωγειανοί είναι από τους πρώτους Κρητικούς που μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία, με μπροστάρη τον Γεώργιο Μανουρά.

Τον Μάιο του 1822 οι Ανωγειανοί με αρχηγό τον Βασίλη Σμπώκο νίκησαν τις δυνάμεις των Τούρκων στον Σκλαβόκαμπο Μαλεβιζίου, κάτι που αποτέλεσε την αφορμή στον Σερίφ Πασά να λεηλατήσει και να πυρπολήσει το χωριό στις 14 Ιουλίου του 1822.

Μερικά χρόνια αργότερα, τα Ανώγεια, αναγεννημένα από τις στάχτες τους, συνέχισαν να έχουν μεγάλη δράση για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς. Λίγο πριν από την επανάσταση του 1866, οι οπλαρχηγοί της Ανατολικής Κρήτης εξέλεξαν τους αντιπροσώπους τους, σε συνέλευση που έγινε στα Ανώγεια.

Τον ίδιο χρόνο, τρεις κάτοικοι του χωριού έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, όπου αποκρούστηκε η επίθεση από τον Σερίζ πασά. Έναν χρόνο αργότερα, ο Ρεσίζ πασάς, μετά την κατάληψη του χωριού από τον Ομέρ πασά, διέταξε την πυρπόλησή του, μόλις 45 χρόνια μετά την πρώτη λεηλασία.

Ωστόσο, η σημαντικότερη πράξη των Ανωγειανών έλαβε χώρα κατά τη Μάχη της Κρήτης στην Εθνική Αντίσταση. Στο χωριό του Ψηλορείτη δρούσαν δύο τμήματα αντιστασιακών οργανώσεων και θεωρείτο ως η «πρωτεύουσα» της επανάστασης στο νησί.

Στις 27 Απριλίου του 1944, Άγγλοι αξιωματούχοι με τη βοήθεια Ανωγειανών πολεμιστών, απήγαγαν τον στρατηγό Φον Κράιπε, αποτελώντας ένα ισχυρό «χαστούκι» στις Γερμανικές Δυνάμεις, όχι μόνο της Κρήτης. Ενδιάμεσος σταθμός για την Αφρική, όπου φυγαδεύτηκε ο Γερμανός στρατηγός ήταν τα Ανώγεια. Για τον λόγο αυτό, ο Στρατηγός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης Φρίντριχ Βίλχελμ Μίλλερ, διέταξε την 13η Αυγούστου του 1944 την ισοπέδωση του χωριού.

ΔΙΑΤΑΓΗ
του Γερμανού Στρατηγού Διοικητού Φρουράρχου
ΚΡΗΤΗΣ

Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της Αγγλικής κατασκοπείας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν τον φόνον του λοχίου φρουράρχου Γενί Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασία οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φόν Κράϊπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθή εντός του χωριού και πέριξ αυτού είς απόστασιν ενός χιλιομέτρου.

ΧΑΝΙΑ 13-8-44
Ο Στρατηγός Διοικητής
Φρουρίου Κρήτης
Φ. ΜΙΛΛΕΡ

Το πρωί της 13ης Αυγούστου, εκατοντάδες στρατιώτες των γερμανικών δυνάμεων, περικύκλωσαν το χωριό, δίνοντας διορία μισής ώρας στα γυναικόπαιδα να αποχωρήσουν από τα Ανώγεια και για 15 μέρες λεηλάτησαν και έκαψαν το χωριό. Έναν χρόνο μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, η κυβέρνηση απέμεινε στα Ανώγεια τον Πολεμικό Σταυρό Πρώτης Τάξεως – ο οποίος αποτελεί τη μεγαλύτερη διάκριση – αναγνωρίζοντας την δράση των κατοίκων, ενώ ανακήρυξε την κοινότητα Ανωγείων σε Δήμο Ανωγείων.

Έντονη πολιτιστική δράση…

Τα Ανώγεια θεωρούνται ως το επίκεντρο του σύγχρονου Κρητικού πολιτισμού. Από τα «σπλάχνα» του χωριού προέρχονται καλλιτέχνες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Ανωγειανός είναι ο Νίκος Ξυλούρης και τα αδέρφια του, Αντώνης ή Ψαραντώνης και Γιάννης, ενώ από το χωριό του ιερού όρους προέρχονται ακόμα οι Βασίλης Σκουλάς, Νικηφόρος Αεράκης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, κατά κόσμον Γιώργος Δραμουντάνης και άλλοι.

Στις μέρες μας, μακριά από κατοχή και μάχες, το χωριό παρουσιάζει ανάπτυξη. Οι κάτοικοι των Ανωγείων έχουν αδρά χαρακτηριστικά, κάτι που οφείλεται και στην μορφολογία του εδάφους, μια και δύσκολα θα συναντήσει κανείς βλάστηση. Για τον λόγο αυτό, κύρια ασχολία είναι η κτηνοτροφία.

Κατά την παρουσία μας στα Ανώγεια, είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε και να δεχθούμε την αμέριστη αγάπη, την ζεστασιά και την φιλοξενία των κατοίκων που μας «αγκάλιασαν» από την πρώτη στιγμή.